De bipolaire stoornis wordt in mijn visie eerder veroorzaakt door aangeleerde psychologisch-energetische verstoringen dan door genetische en fysieke oorzaken. Aanleg speelt zeker een rol maar eerder in de vorm van karaktereigenschappen als gepassioneerdheid en creativiteit. Dat iemand met deze karaktereigenschappen in zijn latere leven een bipolaire stoornis ontwikkelt, komt doordat iemands energetische balans chronisch is verstoord. Iemands levensenergie is chronisch opgetrokken in het borstgebied en in het hoofd. Men rust niet meer in zijn onderbuik, het energetische centrum dat in Japan het Hara punt wordt genoemd en in China het Tan-Tien punt. Energetisch is men niet meer goed geaard. Het gevoelsmatig bewonen van het eigen lichaam is in de knel gekomen. Het hoofd met zijn onophoudelijk gedenk overheerst.

Is deze chronisch energetische onbalans genetisch? Volstrekt niet, deze onbalans wordt in mijn optiek veroorzaakt door zelfverlating: het van je oorspronkelijk, authentieke zelf verwijderd geraakt zijn. In eerdere blogs heb ik geschreven over emotionele verlating als oorzaak van zelfverlating en over het verschijnsel idealisering, het ten onrechte terugkijken op een ‘rooskleurige jeugd’.

In deze blog betoog ik dat zelfverlating niet alleen kan ontstaan vanuit trauma en verwaarlozing maar ook vanuit liefde. Vanuit liefde? Ja, de liefde en loyaliteit die een kind per definitie voelt voor zijn ouders. Er is een kind veel aan gelegen om zijn ouders gelukkig te maken. Juist als het kind zijn ouders lief vindt, zal het er alles aan doen om te willen voldoen aan de verwachtingen om de ouders niet teleur te stellen. Hoe groter de mismatch tussen de culturele, maatschappelijke en ouderlijke verwachtingen en het unieke, authentieke zichzelf-kunnen-zijn, hoe groter de kans dat het kind zichzelf verlaat om te kunnen voldoen aan deze verwachtingen. Het gaat zich inhouden en zich in bochten wringen om ouderlijke teleurstelling te voorkomen. Het kind ontwikkelt een buitenkant waarmee het in de smaak valt en geaccepteerd wordt. In het uiterste geval wordt het kind een meester in aanpassing, pleasen en er-zijn voor anderen. Normen en waarden van de omgeving worden zodanig overgenomen dat er vrijwel geen voeling meer is met wat werkelijk klopt voor zichzelf.  Het authentieke zichzelf-zijn is verlaten. Met als gevolg dat de opbouw van een gezond en stevig ego in de knel komt. Voor zichzelf kunnen opkomen wordt dan heel moeilijk.

Het kind verlaat zichzelf om te voldoen aan het door de omgeving voorgespiegelde beeld van het ideale kind. Soms wordt een ideaalbeeld door de ouders bewust uitgedragen, als stimulans om te voldoen aan culturele of religieuze normen. Bijvoorbeeld de norm om heteroseksueel te zijn. Wat ook veel voorkomt is het – deels onbewust – uitdragen van een ideaalbeeld waaraan de ouder zelf niet heeft kunnen voldoen en hij of zij via zijn kind alsnog hoopt waar te maken. Om de ouder niet teleur te stellen kan een kind lang doorgaan met het proberen aan de verwachtingen te voldoen. Bijvoorbeeld door een goede voetballer te willen worden, of een ijverige student.

Essentieel is om te zien dat hoe liefdevol een opvoeding ook is geweest, het toch kan hebben ontbroken aan voldoende respect. Respect gaat over eigenheid, het uniek en anders mogen zijn dan de ander. De ander in zijn waarde laten, ook al is hij anders dan jij. Dus de vraag die je jezelf kunt stellen is in hoeverre je je niet alleen geliefd hebt gevoeld door je ouders maar ook gezien en gerespecteerd bent geweest in jouw unieke verschijning, met jouw behoeften, wensen en verlangens. Mocht je anders zijn dan de andere gezinsleden? Hoeveel respect was er voor jouw NEE, voor je niet-willen?

Het anders willen zijn dan men is, om te voldoen aan normen en waarden, ligt dus ten grondslag aan deze vorm van zelfverlating. Echter, normen en waarden zijn niet alleen afkomstig uit de omgeving, ze kunnen ook van het kind zélf komen. Als een ouder niet zo stevig in het leven staat, kwetsbaar of onmachtig is, zal het kind voor deze ouder gaan zorgen. Het zal zich vermannen, zichzelf inhouden en zijn speelsheid overboord zetten om de ouder niet nog meer van streek te maken. Het kind kan zichzelf de norm aanmeten om sterk te willen zijn en daarmee zijn eigen onmacht en kwetsbaarheid wegduwen. Het kind ontwikkelt een discipline van hulpvaardigheid gedreven door een krachtige innerlijke criticus die alles afkeurt wat niet past in het plaatje van sterk-en-behulpzaam zijn. Het kind meet zichzelf een karakter aan dat helemaal niet hoeft overeen te komen met zijn werkelijke authentieke karakter. Deze van binnenuit komende druk is voor de buitenwacht vaak compleet onzichtbaar. Men ziet een fijn gezin met liefdevolle ouders en gezellige kinderen.

In het geval van opgelegde normen en waarden gaat het over onvoldoende respect voor jouw eigenheid, jouw anders mogen zijn. In het geval van normen die van binnenuit komen, gaat het vooral om veiligheid. Ouders die onvoldoende krachtig zijn, hebben vaak moeite met het stellen en handhaven van grenzen. Die onbegrensdheid voelt heel onveilig voor een kind. Door het kunnen vertrouwen op de aanwezigheid en steun van de ouders ontwikkelt het kind basisvertrouwen in het leven. Vanuit vertrouwen kan het kind loslaten en blijven rusten in zijn energetische basis, zijn Hara. Voelt het kind onvoldoende vertrouwen, dan zal het zijn onrust wegduwen door zich te vermannen.  Iedere vorm van rebellie, van het willen opkomen voor zichzelf, wordt van binnenuit door een strenge innerlijke criticus de kop ingedrukt, met als gevolg ernstige zelfverlating.  Ook als volwassene is de loyaliteit naar de ouders dan nog vaak zo groot dat iedere kritische noot richting ouders wordt weggewimpeld.

In mijn vorige blog schreef ik over de uitspraak van hoogleraar bipolaire stoornissen Ralph Kupka dat trauma bij een categorie bipolairen geen rol lijkt te spelen. Hij heeft gelijk in de zin dat zelfverlating niet het gevolg hoeft te zijn van traumatische gebeurtenissen maar dus ook veroorzaakt kan worden door aanpassing aan normen en waarden, of die nu van buitenaf worden opgelegd of van binnenuit komen.

Om zelfverlating op het spoor te komen is het dan ook nodig om niet alleen na te gaan welke moeilijkheden en traumatische ervaringen er zijn geweest, maar juist ook om alert te zijn als iemand als kind meestal volgzaam, behulpzaam en lief is geweest.

De bottom line is dat zelfverlating de basis vormt van de bipolaire stoornis en van diverse andere zogenaamde psychische ziekten. Of die zelfverlating nu rechtsom ontstaat – via trauma en verwaarlozing -, of linksom – via het willen voldoen aan ideaalbeelden – maakt weinig verschil. Om tot heling te komen is het in beide gevallen nodig om het pseudo-zelf los te laten en weer te gaan samenvallen met het oorspronkelijke authentieke zelf.