Zaterdag 17 december verschenen twee zeer interessante artikelen in de bijlage Letter & Geest in Trouw: Psycho-pillen doen meer kwaad dan goed en De biologische psychiatrie is failliet.

Beide artikelen verschenen naar aanleiding van het recent gepubliceerde boek van Peter C. Gøtzsche Dodelijke psychiatrie en stelselmatige ontkenning. Het artikel over de psycho-pillen is een interview met de arts en epidemioloog Dick Bijl die een voorwoord schreef in het boek van Gøtzsche.

Het betoog van Gøtzsche en Bijl is dat 98 procent van de psychofarmaca ten onrechte wordt voorgeschreven. Wetenschappelijk bewijs voor de werking van psychofarmaca is vaak flinterdun of afwezig. Resultaten van onderzoek worden door de farmaceutische industrie stelselmatig selectief gepubliceerd. Onderzoek waarin geen bewijs is gevonden, wordt genegeerd en onderzoek waaruit ernstige bijwerkingen blijken wordt achtergehouden. In Nederland gebruikt meer dan een miljoen mensen antidepressiva en 300.000 mensen antipsychotica.

Antidepressiva zouden moeten worden voorbehouden aan mensen met een ernstige depressie. Lichtere vormen gaan vaak vanzelf over. Veel psychofarmaca mogen volgens de richtlijnen maar kortdurend voorgeschreven worden maar hiervan wordt massaal afgeweken. Stoppen wordt dan heel moeilijk dankzij de vaak ernstige ontwenningsverschijnselen. De conclusie is dat de psychiatrie heel weinig harde bewijzen heeft voor de werking van medicijnen én voor de diagnostiek van aandoeningen. 40 jaar biologische psychiatrie heeft de verwachtingen niet kunnen waarmaken en is uitgelopen op een deceptie, op een crisis.

In De biologische psychiatrie is failliet gaat Willem Schoonen, wetenschapsjournalist, ook in op deze deceptie. “Het idee dat we in het brein moeten ingrijpen om problemen waarmee mensen worstelen op te lossen is failliet. Kern daarvan was de overtuiging dat ieder psychisch probleem een biologische oorzaak moest hebben.” Hij citeert de Amerikaanse psychiater Allen Frances, die een sleutelrol speelde in het tot stand komen van de DSM III en de leiding kreeg over de samenstelling van DSM IV. “De verwachting dat psychische stoornissen konden worden verklaard uit één gen, neurotransmitter of bekabelingsprobleem is een naïef droombeeld gebleken”. Frances heeft zich afgekeerd van de DSM en niet meegewerkt aan DSM V.

Ook de Maastrichtse hoogleraar psychiatrie Jim van Os wordt geciteerd: “Psychiaters weten eigenlijk heel weinig, en méér psychiaters weten nauwelijks meer” (doelend op de samenwerking tussen psychiaters bij het opstellen van de DSM edities). Zowel Francis als van Os zijn pleitbezorgers van een getrapte diagnose: “begin met luisteren naar een patiënt en het beschrijven van diens problemen, niet als een afwijking maar als een te verwachten reactie op onvermijdelijke spanningen in het leven”.

Schoonen stelt onomwonden:
“Het is tijd paal en perk te stellen aan het reductionisme van de biologische psychiatrie. In het brein zullen we de oplossing niet vinden voor de problemen die mensen hebben. Laten we afrekenen met het beeld dat we van onszelf hebben: dat wij ons brein zijn, een vat vurende neuronen en botsende atomen, dat er sprake is van een chemisch of fysisch probleem als er iets mis is met ons”.

Het boek van Gøtzsche, deze artikelen en de discussie in de Balie van Gøtzsche met van Oss en twee andere psychiaters doet flink wat stof opwaaien. Vandaag doet de Volkskrant een duit in het zakje met het artikel: Deskundigen: te veel mensen slikken antidepressiva. Strekking: vrijwel alle deskundigen vinden dat te veel mensen antidepressiva slikken. Alleen is hun toon beduidend minder radicaal dan die van Gøtzsche of Bijl.

Het gros van de mensen dat opknapt met pillen, knapt niet op door pillen. Ze zouden ook opknappen zonder pillen. Het probleem is dat je van tevoren niet weet bij wie het wel aanslaat en bij wie niet.

Lang werd gedacht dat pillen beter werken bij mensen met een ernstige depressie. Amerikaanse onderzoekers toonden dit jaar aan dat dit niet zo is. Zwaar depressieve mensen moeten antidepressiva krijgen, vinden de deskundigen unaniem – ondanks het feit dat je als behandelaar niet weet of het middel iets zal doen. Hoogleraar Jim van Os wijst op de diversiteit van de uitwerkingen van antidepressiva. “De een wordt er socialer van, de ander agressief en dat verschilt ook nog eens per middel. We zijn als psychiaters een soort alchemisten: we stoppen er een pil in waarvan we niet weten wat de uitkomst zal zijn. Net zoals een depressie geen objectieve diagnose is, bestaat er niet één pil tegen depressie.”

Mijn visie

Mooi dat Gøtzsche, Bijl en Schoonen zo duidelijk stelling nemen tegen de biologische psychiatrie. 40 jaar onderzoek heeft simpelweg nauwelijks iets bruikbaars opgeleverd. Begin 1988 verscheen er een artikel in het gerenommeerde blad Nature over de ontdekking van een gen voor manische depressiviteit. Sindsdien is echter gebleken dat het allemaal véél minder eenduidig is dan men toen dacht. Al het onderzoek sindsdien heeft vooral nieuwe vragen opgeworpen. Toch blijft de biologische psychiatrie maar in dit spoor geloven en koppig doorzoeken in de genen en het brein. Op zich niets op tegen, ware het niet dat men de waarheid in pacht meent te hebben en andere invalshoeken aan de kant schuift. Er verschijnt steeds meer onderzoek waarin de link wordt gelegd tussen jeugdtrauma en psychiatrische problematiek. Wat zou het mooi zijn als dit onderzoek serieuzer genomen gaat worden en men de ‘ongeneeslijke hersenaandoening’ eens ter discussie gaat stellen!

Als het gaat om medicatie ben ik zeker voorstander van het gebruik van medicatie om ernstige depressies te verlichten of manische psychoses in te dammen. Een zware depressie is een hel. Alles wat helpt om die hel te verlichten, is welkom. Echter, ben je uit het dal gekrabbeld of vanaf de hoge top afgedaald, ga dan aan de slag om je stoornis fundamenteel op te lossen. Dat betekent intensieve en langdurige therapie. Dan komt er een moment waarop je je medicatie kunt gaan afbouwen. Kies je niet voor een fundamentele aanpak, dan blijf je je leven lang afhankelijk van medicatie. Je lost dan geen oorzaken op en loopt gerede kans op verergering van je problematiek door alle afhankelijkheden, bijwerkingen en het patiënt-zijn.