Recentelijk was ik op de Crazywise conferentie in Amsterdam. Daar was ook Ralph Kupka, bekend psychiater en hoogleraar bipolaire stoornissen. Ik nam de gelegenheid te baat om hem een flyer van mijn praktijk te overhandigen (bipolairanders.nl) en een kort praatje te maken en vertelde hem iets over mijn visie.
Volgens Dr. Kupka zijn er verschillende typen bipolaire stoornis. Bij een deel van de bipolaire patiënten zou trauma een grote rol kunnen spelen maar bij anderen niet. Kupka: er zijn nogal wat patiënten die niet getraumatiseerd zijn en toch een bipolaire stoornis ontwikkelen. Op mijn reactie dat bij deze patiënten idealisering een grote rol kan spelen ging hij niet in.
Wat ik ook had willen zeggen is dat naast idealisering ook een ander psychisch mechanisme een rol kan spelen: zelfverlating vanuit de liefde van het kind voor de ouders. Hiervan is sprake als het kind zichzelf sterk aanpast aan de normen, waarden en verwachtingen die het ervaart vanuit zijn directe omgeving óf vanuit zichzelf. In een volgende blog ga ik hier dieper op in.
In deze blog ga ik verder in op de soms bittere waarheid die er achter het beeld van de fijne jeugd (= idealisering) verscholen kan liggen en nuanceer ik het begrip trauma.
Idealisering is het verschijnsel dat iemand terugkijkt op zijn of haar opvoeding en vindt dat het best goed is gegaan. Als er al geslagen werd dan had ik dat toch echt wel verdiend, hoor je dan. In een eerdere blog heb ik geschreven hoe Alice Miller in ‘Het drama van het begaafde kind’ het verschijnsel idealisering uitgebreid beschrijft.
Ik beschrijf op mijn website mijn visie dat bipolaire stoornis, evenals veel andere psychiatrische aandoeningen, het gevolg is van traumatische verstoringen, meestal in iemands jeugd. Inmiddels kom ik echter steeds meer tot de conclusie dat het woord trauma mensen op het verkeerde been zet. Men denkt bij trauma in eerste instantie aan schokkende heftige ervaringen zoals mishandeling of seksueel misbruik. Verschillende auteurs die werken met mensen met complex trauma wijzen er echter op dat vooral emotionele verwaarlozing de meeste impact heeft op een kind. Verwaarlozing ook in de zin van verlating: het kind aan zijn lot overgelaten wanneer het iets heftigs heeft meegemaakt, in plaats van er voor het kind te zijn met aandacht, steun en empathie.
Ingeborg Bosch, de grondlegger van PRI, schrijft hierover in ‘De onschuldige gevangene’:
Het ergste, pijnlijkste, meest verpletterende voor elk kind is dat het alleen is met zijn lijden – het kan eenvoudigweg nergens naartoe als er geen volwassenen zijn die zijn pijn zien, hem daar woorden voor geven en hem helpen om te voelen hoe groot zijn verdriet is.”
“Het ergste is niet de moeder die het kind negeert. Hoe erg dat ook is, het ergste is de vader die het ziet en niets doet.” En zelfs: “Het ergste is niet de vader die misbruikt. Hoe erg dat ook is, het ergste is dat de moeder de andere kant op kijkt, al dan niet bewust”.
“Het meest verpletterend voor het kind dat dit meemaakt, is het gevoel van eenzaamheid dat keer op keer achter alle pijn tevoorschijn komt. Dat er niemand is waar je heen kunt gaan met je pijn en je verdriet”.
Ingeborg geeft diverse voorbeelden van ogenschijnlijk vanuit volwassen perspectief ‘milde’ gebeurtenissen die een verpletterende indruk maken op het kind (wat veel later in therapie aan de oppervlakte komt). Een voorbeeld is een kleuter die na bijna te zijn verdronken in een slootje naar mama rent om vervolgens haar boosheid over zich heen te krijgen omdat zijn kleertjes nat zijn geworden.
Pete Walker, overlever van complex trauma en therapeut gespecialiseerd in mensen met complex trauma schrijft:
ik ben me steeds meer gaan realiseren dat het emotionele en verbale misbruik me meer heeft beschadigd dan het fysieke misbruik. Voortdurende aanvallen met kritische woorden tast iemands zelfvertrouwen aan en vervangt dit met een toxische innerlijke criticus die ons voortdurend vindt tekortschieten.”
Ook Pete komt tot de conclusie dat het in therapie uiteindelijk gaat om het helen van een kern-verwonding die is ontstaan als gevolg van emotionele verlating en verwaarlozing. Als een kind zich langere tijd machteloos voelt door het ontbreken van een ouderlijke verbinding, leidt dit in toenemende mate tot gevoelens van angst, agitatie en depressie. Gebeurt dit vaker dan zal het kind zichzelf verlaten om de illusie van verbinding met de ouders in stand te houden. Deze verbinding is tenslotte essentieel. Dit gaat ten koste van de zelfwaardering, zelfvertrouwen, zelfzorg, zelfbelangstelling en zelfbescherming van het kind. Kortom, de opbouw van een gezond zelf komt in gevaar. Uiteindelijk kan iemands diepere zelfgevoel zo verweven zijn met pijnlijke gevoelens dat men toevlucht zoekt in dissociatie, zelfmedicatie, agressief gedrag naar anderen of naar zichzelf. Men ontwikkelt overlevingsstrategieën om de pijnlijke gevoelens eronder te houden en toch zo goed mogelijk te kunnen blijven functioneren.
Veelzeggend is dat uit onderzoek blijkt dat veel kinderen die aantoonbaar fysiek of seksueel zijn misbruikt géén complex posttraumatisch stresssyndroom ontwikkelen als er ten minste één volwassene in hun leven was bij wie het kind terecht kon en waar het kind zich gezien en gesteund voelde.
Meestal ontstaat de kern-verwonding al vóór het 4e jaar, dus in een tijd waaraan de latere volwassene heel weinig tot geen herinneringen heeft. Tel daarbij op de illusie van verbinding als noodzakelijke overlevingsstrategie en het wordt duidelijk dat veel mensen ten onrechte rooskleurig terugkijken op hun jeugd. Pete Walker:
Essentieel in een fundamenteel herstelproces is het stoppen met de bagatellisering en ontkenning van de emotionele verlating die heeft plaatsgevonden”
Als bipolaire mensen terugkijken op hun jeugd en geen herinneringen hebben aan fysiek of seksueel misbruik, kun je dan stellen dat de stoornis niet het gevolg is van trauma? Geenszins dus, tenminste als je het begrip trauma verruimt tot emotionele verwaarlozing en verlating. Het begrip trauma dekt de lading dus eigenlijk niet goed en kan beter worden vervangen door een begrip als emotionele verlating. Emotionele verwaarlozing roept associaties op met langere periodes alleen gelaten te zijn en dekt daarmee ook niet helemaal de lading. Kleine kinderen zijn uitermate sensitieve wezens. Te vaak onafgestemd en niet-empathisch reageren van ouders kan de kiem leggen voor de zelfverlating die later in het leven tot een scala aan problematiek kan leiden.
Kenmerkend voor zelfverlating is het ontstaan van zelfkritiek en zelfhaat. Het kind gaat denken dat het aan hem ligt dat hij niet krijgt wat hij nodig heeft. Hierdoor blijft er hoop bestaan: als ik maar braaf ben, goed genoeg mijn best doe, dan zal ik wél de aandacht en liefde krijgen die ik nodig heb. Het feit dat ouders het onvoldoende in huis hebben, is te vernietigend om waar te kunnen laten zijn. Zelfkritiek neemt vaak de vorm aan van een kern-overtuiging zoals ‘ik ben niet goed genoeg’ of ‘ik ben het niet waard’ et cetera. Deze kern-overtuigingen worden vervolgens overschaduwd door overlevingsgedrag in een poging om er het beste van te maken.
Kupka’s uitspraak dat er verschillende typen bipolaire stoornissen zijn kan ik volledig beamen. Eigenlijk net zoveel als er patiënten zijn, iedereen is net weer anders. Dat trauma (in ruime zin) bij sommigen geen rol speelt, wordt denk ik te snel geconcludeerd. Hoe kan je daar zeker van zijn? Soms begint het bij iemand pas later in het therapieproces te dagen dat de opvoeding toch minder ideaal was dan gedacht. In de anamnese afgaan op wat iemand vertelt over zijn of haar jeugd is dus onbetrouwbaar.
Toch heeft Kupka het ook bij het rechte eind: soms speelt trauma inderdaad geen rol, ook niet in de zin van emotionele verlating. Echter, wat dan volledig over het hoofd wordt gezien, is dat er wel degelijk sprake is van zelfverlating, soms zelfs in ernstige mate. Deze zelfverlating is ontstaan vanuit de wens van het kind om aan verwachtingen te voldoen en de ouders niet teleur te stellen. Meer hierover in mijn volgende blog.
Ok, een bipolaire stoornis is niet altijd het gevolg van trauma. Maar het is wél altijd een gevolg van zelfverlating: het niet meer samenvallen met je authentieke zelf door (deels) te gaan leven vanuit een pseudo-zelf.
Doordat de psychiatrie onvoldoende kijkt vanuit een diepte-psychologische blik, wordt de zelfverlating vaak niet gezien. Men concludeert dan dat de oorzaak wel genetisch-fysiek zal zijn, ondanks het feit dat hard bewijs voor deze stelling maar niet wordt gevonden.
Stel dat er van zelfverlating geen sprake is. Dan mag je verwachten dat een kind een gezond en stevig zelf ontwikkelt. Zijn er mensen die voordat hun bipolaire stoornis zich openbaarde (en in hun stabiele periodes), goed in hun vel zaten? Die in voldoende mate beschikten over zelfwaardering, zelfvertrouwen en het vermogen tot zelfbescherming en goede zelfzorg? Die weinig zelfkritisch zijn en geen zelfhaat kennen?
Zo ja, dan is er vermoedelijk van zelfverlating geen sprake en liggen er andere oorzaken aan de stoornis ten grondslag.
Allemaal goed en wel, maar hoe is dan te verklaren dat bipolariteit (deels) erfelijk is?
Dat bipolariteit in bepaalde families meer voorkomt dan gemiddeld is een feit. Dan wordt al snel de conclusie getrokken dat de stoornis ‘in de genen zit’ en dus erfelijk is. Op deze conclusie zijn verschillende dingen af te dingen:
– Genetische overerving is verre van eenduidig. Heel veel genen blijken een rol te spelen. Bovendien leert de egigenetica ons dat wélke genen tot expressie komen mede afhankelijk is van de omgeving. Dus van de ervaringen die iemand meemaakt.
– Mijn vermoeden is het dat vooral karaktereigenschappen zijn die erfelijk zijn. Bijvoorbeeld de mate van gepassioneerdheid, levendigheid en creativiteit. Raakt passie, creativiteit en levendigheid beknelt door nare ervaringen dan kan dat een bipolaire stoornis tot gevolg hebben.
– Als moeder depressief is heeft dit een grote psychologische impact op het kind. Zelfverlating ligt dan op de loer omdat het kind zijn/haar moeder wil ontzien. Dit kan dan later de bron zijn van waaruit het kind later dezelfde stoornis ontwikkelt.
– Geheimen in een familie kunnen een grote energetische impact hebben op latere generaties. Psycholoog Franz Ruppert noemt dit bindingssysteemtrauma. Een verdrongen familietrauma zoals incest en moord kan energetisch ‘overerven’ op latere generaties en daar bij iemand tot ernstige problematiek leiden.
Hiermee wil ik niet beweren dat er niet ook een directe genetische component een rol speelt. Maar ook al is die component aanwezig dan nog is het in mijn visie mogelijk om te herstellen door:
– Het helen van oude emotionele pijn. Hierdoor lossen energetische blokkades op waardoor je levensenergie weer beter stroomt
– Uit je hoofd te komen en je lichaam vollediger te gaan bewonen. Minder denken en meer voelen.
– De nadruk te leggen op gronding, aarding en centreren van je energie.
– Een gezonde emotiehuishouding aan te leren. Dit wil zeggen dat je emoties weer kunnen stromen: boosheid en verdriet kun je weer voelen en in jezelf toelaten en beheren.
– Gezonde levensstijl veranderingen door te voeren op het gebied van eten, slapen, lichaamsbeweging, omega-vetzuren, daglicht, ritme, sociale contacten et cetera.
– Zingeving en betekeningsgeving in je leven in te bouwen.
– Jezelf heel goed te monitoren en direct op de rem te trappen als je energetisch gaat versnellen.
Maar ja om echt verantwoordelijkheid te nemen voor je herstel moet je leven wel flink op de schop. Het is natuurlijk makkelijker om in de patiëntenrol te blijven en pillen te blijven slikken…
Een persoonlijke reactie.
“Maar ja om echt verantwoordelijkheid te nemen voor je herstel moet je leven wel flink op de schop. Het is natuurlijk makkelijker om in de patiëntenrol te blijven en pillen te blijven slikken…”
Is dat niet wat cynisch naar mensen met kennelijk een ‘bipolaire stoornis’ en die vrijwel onvermijdelijk niet of nauwelijks geholpen worden of uiteindelijk dan toch door psychologen en psychiaters worden ‘geholpen’ en lythium medicatie voorgeschreven krijgen? Het is een zoektocht naar een gelukkiger leven. Mee kunnen. Er bij horen. Je wordt telkens weer verteld dat je een chronische ziekte hebt. Ofwel leer er maar mee leven. Zoals mijn huisarts enige jaren geleden zij: “Het zal wel nooit anders worden”.
Maar na jaren van ‘googlen’en telkens dezelfde informatie vinden over BPS (= chronische ziekte; punt) lees ik hier voor het eerst andere inzichten en vind hier dingen voor het eerst die me enorm raken, meer dan welke psycholoog of psychiater in de de afgelopen ruim 30 jaar. De vinger op de zere plek… En inmiddels ben ik 61… Graag val ik uit mijn patiëntenrol en die pillen kan ik missen als kiespijn. Ik denk dat iedereen met een bipolaire stoornis dat graag doet voor een echt beter alternatief!
Beste Geri, je hebt helemaal gelijk. Met mijn opmerking over de patientenrol ga ik te makkelijk voorbij aan precies dat wat jij zo treffend beschrijft. Inderdaad, als je alsmaar een doembeeld wordt voorgespiegeld, hoe kun je dan nog in je kracht komen om de koe bij de horens te gaan pakken? Mijn excuses hiervoor dus!
Als familiegeheimen een grote impact kunnen hebben op latere generaties, kunnen oorlogsgebeurtenissen ook nu nog en impact hebben op de tweede generatie?
Jammer dat Kupla er niet op inging. Jouw stuk sluit heel erg aan bij mijn beleving. Mijn psycholoog zei namelijk dat er ‘geen sprake van trauma’ is bij mij maar ondertussen vindt mijn partner dat ik emotioneel verwaarloosd ben door mijn moeder. Ik heb me mijn hele leven alleen gevoeld, alleen met mijn emoties zonder in staat te zijn verbinding met anderen te maken. En ook al ben ik 30 wil ik nog steeds voldoen aan de eisen van anderen, ik zelf doe er niet toe. Keer op keer ga ik mezelf dan ook voorbij. En wat hou ik van de momenten dat ik mezelf wel mag omarmen, mezelf helemaal goed vind en even contact heb met mijn behoeftes. Ook al noemt men dit manisch en is het helemaal ‘fout’.
Dank voor dit artikel, mooi werk.
Ben bipolair type I – dat is wat de psychiatrie na 3 psychoses en gedwongen opnames me opspeldt. 40 jaar lang álle troep aan t slikken. Mijn levensstijl is erg geïsoleerd. Ik durf alleen niets te ondernemen.
De medicatie slik ik maar ik kan geen enkele psychiater verdragen. Hun interesse gaat naar de impact van de verschillende pillen. Koud. Mijn omgeving denkt ook in chemische termen. Zij nemen hun toevlucht in de eerste plaats graag richting psychiatrie en opname. Ik vind dat tijdverlies en alweer de zoveelste gemiste kans om tot de kern te kunnen komen. Mijn idee is om iedereen effektief te verlaten en te verdwijnen naar een verre bestemming.
Met interesse en grote waardering lees ik al het bovenstaande. Als aandoeningen komen door waarnemingen en interpretaties (geloof) van ongunstige objectieve realiteit, komt er ook herstel door waarnemingen en interpretaties (geloof) van helpende objectieve realiteit. We willen vat krijgen op de nare objectieve realiteit en hebben daarvoor helpende gedachten nodig. “The proof is in the pudding”.
Zowel mijn vrouw als ikzelf (nu 71 en 66 jaar oud) hebben in de jeugd grote trauma’s opgelopen en als volwassene nog enkele. De gevolgen waren voor een groot deel in lijn met wat boven beschreven is.
Naast effectieve hulp van medische professionals hebben we de grootste en diepst werkende steun ervaren in onze relatie met Jezus De Geneesheer, Die Zelf alles aan den lijve ondervonden heeft: hoop, waarheid, vergeving, nieuwe identiteit, herstel en genieten van relaties en onvoorwaardelijke liefde vooral als mensen, incl. jezelf weer tegenvallen. Graag beveel ik Hem aan als enorm helpende “objectieve realiteit” uit Wie vele, de beste, genezende waarnemingen en interpretaties kunnen vloeien.
Beste GJ zelf ben ik een wedergeboren christen die leeft van genade, toch lig ik vaak zo overhoop met mezelf dat ik soms bijna niet verder kan, als je alles hebt verwerkt door het hebben van pleegkinderen, naast eigen kinderen, en 14 jaar geleden gediagnosticeerd als bps en inmiddels 63 jaar ben..
Heb me enorm verzet, heb de relatie overeind kunnen houden, toch voel ik me regelmatig verdwaald..
Mogelijk is er een therapie zonder lithium..
Ben nu aan het a accepteren, echter mijn reserves naar de medische wereld en farmacie blijven recht overeind!!
Ben door het lezen van het boek een cursus in wonderen wel meer bewust geworden dat het ego een niet aflatende rol speelt, als de liefde niet volledig overwint..
Binnenkort, 22 november 2023, ben ik op het UMC-Utrecht voor een second opinion naar de aard van mijn hypomane perioden, met name die van afgelopen zomer. In gang gezet door het overlijden van mijn dierbare vriend Ferdinand en het ondersteunen van hem het laatste half jaar. Vooral de laatste drie weken in het hospice te Hengelo waren pittig. Na zijn overlijden op 20 juni j.l. heb ik een week lang in de ochtenduren gejankt, terwijl ik het reclamefilmpje over onze toneelervaringen op mijn school (middelbaar onderwijs) bekeek. Langzaamaan ging het huilen over, maar het verlies blijft. Wel heb ik sindsdien spiritueel contact met hem indien nodig. Ik heb heel bewust dit proces doorgemaakt en ben tot de grenzen van mijn mogelijkheden gegaan, Vooral om eindelijk mijn vrouw eens goed op haar kop te laten staan en eens en voor altijd definitief uit haar systeemhokje met claimgedrag, vooronderstellingen, zogenaamde aangeleerde empathie te komen en eindelijk haar ware zelf te ontdekken en vanuit dat standpunt op een meer ontspannen wijze met mij te communiceren. Dit is grotendeels gelukt, zij het dat het met de nodige pittige gesprekken gepaard gaat.
In deze periode heb ik om verschillende redenen nauwelijks van de voorgeschreven medicamenten geproefd. Ik mag niet liegen van mijzelf. Dus nam ik ’s avonds voor het slapen op haar aandringen toch enkele korrels, soms een kwart van het medicijn.
Nu ben ik zover, dat ik in Utrecht een onderzoeksvraag neerleg: “Is het mogelijk dat ik een vorm van pseudo hypomanie opwek om mijzelf te hervinden. Om het onbezorgde gevoel uit mijn vroegste jeugd weer te ervaren, voordat ik mij vanaf mijn 8e jaar aan de gangbare maatschappelijke systemen ging onderwerpen en volgens die aangeleerde patronen ben gaan leven.
Doordat ik al vanaf 1993 ben gaan nadenken en schrijven over het functioneren van kinderen (ik was o.a. coördinator remedial teaching) heb ik langzamerhand een eigen visie opgebouwd. Na 23 jaar een 5-tal keren zo’n periode te hebben doorgemaakt, vind ik het wel eens welletjes. Na even zovele (23) teleurstellende ervaringen met hulpverleners, leg ik in Godsnaam mijn vraag maar neer bij de wetenschap. Afgelopen 2 maanden versleet ik 3 psychiaters of psychiatrische verpleegkundigen. Allemaal praten zij via mij naar zichzelf toe. Ik mag het als zogenaamde patiënt zelf uitzoeken over het hoe en wat. Een triest gevolg van ons maatschappelijke systeemdenken. Ik heb een voorbereidingsbrief geschreven naar het onderzoeksteam. Eventueel wens ik jullie daar wel deelgenoot van te maken. Ik heb namelijk een versie, waarin de namen zijn vervangen door aliassen. Hierna een kleine exposé over mijn denken, nadat een van de hulpverleners mij te verstaan gaf, dat ik van mijn padje was.
“Wat ik kort geleden met een psychiatrische hulpverlener besprak na zijn opmerking: ‘Jij bent van het padje. Jij bent ziek. Jij hebt medicijnen nodig.” Mijn antwoord: “Beste man, ik ben een beelddenker. Deze zijn per definitie gevoelig voor een vorm van manie bij een misfunctioneren in ‘n bestaand bestel of maatschappelijk systeem. Bij hypomanie vliegen zij laag over hun nog steeds zichtbare levenspad. In die toestand heb ik mij bevonden. In respect met hun innerlijk kan bij een ernstige vorm van manie hoog boven de wolken gevlogen worden. Behoorlijk ontaard, maar nog steeds boven zijn/haar pad. In uw geval is het anders. U bent een taaldenker, hetgeen ik bemerk doordat u slecht naar mijn verhaal luistert ofwel de audio-informatie in u opneemt en daarop reflecteert. Taaldenkers hebben de neiging bij misfunctioneren een burn-out te bewerkstelligen of door een depressie naast hun pad te geraken. Uw uitspraak is dientengevolge een projectie van uzelf op mijn persoon. U raakt bij een depressie van uw pad in de wegberm. Bij een ernstige depressie zelfs in de sloot. En …….. aan het eind van de sloot wacht de dood. Eventueel door zelfdoding, zoals u weet. Verbolgens snapte deze man niets van mijn uiteenzetting. Was hij waarschijnlijk wat in de war. Vervolgens vergat hij de door hem bedoelde medicatie bij de apotheek te bestellen. Ik heb daarna twee weken gewacht op; een consult met zijn collega. Dat consult liep helemaal mis, doordat hij zo nodig enkele privéproblemen moest oplossen. Twee hele weken zonder medicatie, maar dat was ik al deels gewend in vorige hypomane perioden. “
Pffff, wat een verhaal/verhalen. Vooral de trauma teksten komen hard bij mij binnen. En dan de medicatie verhalen, zo herkenbaar helaas. Nu haal ik kracht uit de teksten van deze site! Iedereen dank daarvoor! Of het nu linksom of rechtsom is, ieder zijn/haar verhaal. Als ik het allemaal verwerkt heb kom ik terug met mijn verhaal voor nu iedereen met wat dan ook, indicatie, beperking, trauma, geestelijke gesteldheid, gek, raar of wat dan ook, maakt mij niet uit, veel sterkte gewenst en ga door! X Ernst. indicatie; Bipolair type 1, of zoals Hannah Verboom (aanrader i.v.m. bipolaire ervaringen) zegt geen indicatie, maar variatie….